Νικόλαος Γεωργίου Μανούσος

Εκπαίδευση και Προσωπική Ζωή

Ο Νικόλαος Μανούσος γεννήθηκε το 1896 στα Ανώγεια Μυλοποτάμου της Κρήτης. Πατέρας του ήταν ο Γεώργιος Ελευθερίου Μανούσος, (Λευτερογιώργης), βοσκός με μικρό αριθμό αιγοπροβάτων, και μητέρα του η Ζαχαρένια Γεωργίου Βλατά. Είχε δύο μικρότερα αδέλφια, τη Μαριώ και τον Σάββα, που πέθαναν σε μικρή ηλικία από παιδικές λοιμώξεις. Ο Νικόλαος Μανούσος φοίτησε στο Γυμνάσιο Ηρακλείου και σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πήρε το πτυχίο του το 1922 και αφού ολοκλήρωσε πρόσθετη εκπαίδευση σε θέματα Παιδιατρικής, Τραυματιολογίας και Μαιευτικής επέστρεψε το 1923 στα Ανώγεια, αναλαμβάνοντας πλέον το ρόλο του γιατρού του χωριού. Γυρίζοντας στην Κρήτη ο γιατρός Μανούσος άρχισε τη μακρόχρονη συνεργασία του με τον, επίσης Ανωγειανό και, πρώην συμφοιτητή του στην Ιατρική Σχολή Αθηνών, Κώστα Κουνάλη με τον οποίο άνοιξαν ένα μικρό ιατρείο στην πλατεία Αρμί και από εκεί παρείχαν τις υπηρεσίες τους στους συγχωριανούς τους. Το πρωί δέχονταν τους ασθενείς που ερχόντουσαν απ’ όλες τις γειτονιές των Ανωγείων καθώς και από τα γύρω χωριά και στη συνέχεια ξεκινούσαν τις επισκέψεις στα σπίτια. Πολύ συχνά αυτές περιελάμβαναν επισκέψεις σε διπλανά χωριά στα οποία πήγαιναν με τη φοράδα. Στις 22 Ιουλίου 1929 ο Νικόλαος Μανούσος παντρεύτηκε την Ειρήνη Β. Κεφαλογιάννη με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά, την Αλίκη, τον Ορέστη και τον Ιάσονα.

Ελληνοϊταλικός Πόλεμος και Κατοχή 

Το 1940, παρά την ηλικία του, ο γιατρός Μανούσος επιστρατεύτηκε λόγω της ιδιότητάς του και υπηρέτησε ως Υπίατρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο. Το 1941 τραυματίστηκε όταν Ιταλικό αεροπλάνο επιτέθηκε στο Ορεινό Χειρουργείο που διοικούσε, παρά τη σήμανση του χειρουργείου με το σήμα του Ερυθρού Σταυρού. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Ιωαννίνων και μετά από ένα μήνα επέστρεψε στα Ανώγεια με αναρρωτική άδεια. Μερικές εβδομάδες αργότερα η χώρα συνθηκολόγησε μετά την επίθεση του γερμανικού στρατού. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής τόσο ο Νικόλαος Μανούσος όσο και ο Κώστας Κουνάλης μετείχαν στην Εθνική Αντίσταση, και μάλιστα οι δύο Ανωγειανοί γιατροί υπήρξαν ιδρυτικά μέλη της "Ανεξάρτητης Ομάδας Ανωγείων" που δημιουργήθηκε από τον Χριστομιχάλη Ξυλούρη τον Αύγουστο του 1941, καθώς και της Επιτροπής Εθνικής Απελευθερωτικής Δράσεως με Πρόεδρο τον Ιωάννη Στεφ. Δραμουντάνη.
 
Τον Απρίλιο του 1944 η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράϊπε από τις Βρετανικές Επιχειρήσεις Ειδικών Αποστολών (SOE) και την Κρητική αντίσταση σε συνδυασμό με την εκτέλεση του φρούραρχου του Γενί-Γκαβέ Λοχία Γιόζεφ Όλενχαουερ, (γνωστού στους ντόπιους ως "Σήφης"), οδήγησαν τον διοικητή του ‘Οχυρού Κρήτη’, Στρατηγό Φρίντριχ-Βίλχελμ Μύλλερ, στην απόφαση να τιμωρήσει τα Ανώγεια για τη συστηματική βοήθεια που παρείχαν στην αντίσταση. Οι κάτοικοι των Ανωγείων εμπλέκονταν ενεργά κι έδιναν καταφύγιο σε μέλη της Κρητικής Αντίστασης για πολλά χρόνια, είχαν εκτελέσει τον Όλενχαουερ και τη φρουρά του Γενί-Γκαβέ, είχαν πραγματοποιήσει το σαμποτάζ της Δαμάστας, ενώ παρείχαν επίσης καταφύγιο στην ομάδα απαγωγής του Κράιπε. Ακολούθησε η καταστροφή των Ανωγείων στις 13 Αυγούστου 1944 αφού νωρίτερα ο ανδρικός πληθυσμός του χωριού είχε διαφύγει στον Ψηλορείτη. Ήδη, αμέσως μετά την αιχμαλωσία του "Σήφη", ο γιατρός Μανούσος είχε ανέβει στο βουνό με τους Ανωγειανούς αντάρτες, ενώ η γυναίκα του και τα παιδιά του είχαν βρει καταφύγιο σε συγγενείς στο Ηράκλειο.

Μεταπολεμικά 
 
Τον Οκτώβριο του 1944 ο στρατός Κατοχής έφυγε από το Ηράκλειο για τα Χανιά και λίγους μήνες μετά οι Γερμανοί εγκατέλειψαν οριστικά την Κρήτη. Ο γιατρός Μανούσος έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στη μόνιμη εγκατάσταση στο Ηράκλειο -όπου υπήρχε δυνατότητα εργασίας- και στην επιστροφή στο χωριό. Η προσωπική του ηθική αλλά και το καθήκον του ως γιατρού επέβαλλαν το δεύτερο. Παρέλαβε λοιπόν από το Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Προνοίας και Αντιλήψεως μια υγειονομική σκηνή εκστρατείας που περιελάμβανε ιατρείο, χώρο χειρουργείου και νοσηλείας και την έστησε στα ερείπια του γκρεμισμένου από τους Γερμανούς σπιτιού του στα Ανώγεια, παρέχοντας ιατρικές υπηρεσίες στους Ανωγειανούς αλλά και στους κατοίκους των γύρω χωριών. Η οικογένειά του παρέμεινε στο Ηράκλειο μέχρι το 1945 όταν χτίστηκαν ξανά τα Ανώγεια. Μετά τον πόλεμο και μέχρι που συνταξιοδοτήθηκε, ο γιατρός Μανούσος ανέλαβε τη διεύθυνση του Υγειονομικού Σταθμού Ανωγείων. Ήταν πλέον μόνος του αφού ο Κουνάλης είχε εγκατασταθεί, ήδη από την Κατοχή, στο γειτονικό Γαράζο.
 
Το 1950 ο αδελφός της γυναίκας του, ο περίφημος Κώστας Κεφαλογιάννης ή Κουντόκωστας, εκ των πρωταγωνιστών στο Σαμποτάζ της Δαμάστας, ενεπλάκη σε μια υπόθεση που έλαβε διεθνείς διαστάσεις και ταρακούνησε τα Ανώγεια αλλά και την οικογένεια του γιατρού Μανούσου. Ο Κουντόκωστας ερωτεύτηκε την κόρη του καπετάν Πετρακογιώργη, Τασούλα, και την απήγαγε με σκοπό το γάμο. Το γεγονός ότι τα δύο εμπλεκόμενα μέρη ανήκαν σε αντίπαλες πολιτικές παρατάξεις οδήγησε σε μια πρωτοφανή κινητοποίηση του κράτους προκειμένου να αποφευχθεί αιματοχυσία. Στα Ανώγεια ήρθαν πάνω από χίλιοι χωροφύλακες και στρατιώτες και άρχισαν να ψάχνουν τους απαγωγείς. Για να ασκήσουν πίεση, συνέλαβαν μάλιστα και συγγενείς του απαγωγέως, μεταξύ των οποίων το γιατρό Μανούσο και την Ειρήνη που κρατήθηκαν στην Αστυνομική Διεύθυνση Ηρακλείου για λίγες ημέρες. Ο Κώστας και η Τασούλα παντρεύτηκαν κρυφά στο μοναστήρι Δισκούρι του Μυλοποτάμου, και στη συνέχεια ο Κώστας παραδόθηκε και φυλακίστηκε στις αγροτικές φυλακές. Όταν βγήκε από τη φυλακή, οι δύο πρωταγωνιστές έζησαν μαζί για ένα διάστημα στο Ηράκλειο αλλά σύντομα χώρισαν.
 
Τα τελευταία χρόνια
 
Περί το 1966 ο γιατρός Μανούσος συνταξιοδοτήθηκε και πήγε να ζήσει στην Αθήνα με την Ειρήνη. Τον ελεύθερο χρόνο του τον περνούσε είτε με άλλους "απόδημους" Ανωγειανούς, είτε παρακολουθώντας ιατρικά συνέδρια που του επέτρεπαν να ενημερώνεται για τις τρέχουσες εξελίξεις της επιστήμης του, ενώ τα καλοκαίρια τα περνούσαν πάντα στο σπίτι τους στα Ανώγεια. Ήταν πια σχεδόν 85 ετών όταν έπεσε και έσπασε το ισχίο του. Την εγχείρηση ακολούθησε εγκεφαλικό επεισόδιο και στις 23 Φεβρουαρίου του 1981 έσβησε έχοντας στο πλευρό του την Ειρήνη και τα παιδιά του. Μια ανώνυμη Ανωγειανή, όταν έμαθε το θάνατό του είπε την πρωτάκουστη αποχαιρετιστήρια ευχή: "Λεμονανθοί στα κόκκαλά του"...

Ο γιος της Ζαχαρένιας
 
Ο γιος του γιατρού Μανούσου, Ορέστης Μανούσος, έγραψε το βιβλίο Ο γιος της Ζαχαρένιας που εκδόθηκε το 1996, εκατό χρόνια από τη γέννηση του Νικόλαου Μανούσου. Πρόκειται για την βιογραφία του γιατρού Μανούσου με πολλά στοιχεία που αφορούν τα Ανώγεια της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου. Η πρώτη έκδοση έγινε από τις Εκδόσεις Δετοράκη στην Κρήτη, ενώ τις επόμενες ανέλαβαν οι Εκδόσεις Anubis. Το βιβλίο μεταφράστηκε και στην αγγλική (The son of Zacharenia), από τον δισέγγονο του γιατρού Μανούσου, επίσης Ορέστη Μανούσο, τον νεότερο, ο οποίος ανέλαβε και την αφήγηση του ελληνικού audiobook με τον ίδιο τίτλο. Η βιογραφία του γιατρού Μανούσου κυκλοφορεί επίσης σε μορφή ebook τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά.